به بخش مقالات انجمن فیزیک خوش آمدید

فلسفه فیزیک؛ چالش اساسی فیزیک جدید ( دکتر محسن فخری زاده )

ضرورت احیای فلسفه اسلامی ( دکتر محسن فخری زاده )
به نام خداوند جان و خرد    کزین برتر اندیشه بر نگذرد
عنوانی که در بالا ذکر شد، شاید شگفتی آور باشد. شاید سؤال شود که مگر فلسفه اسلامی مرده است که نیاز به احیا داشته باشد. و نیز، چه نیازی به احیاء این فلسفه داریم؟ ابتدا به این سؤال می پردازیم که حیات چیست.                                                                                               از دید این حقیر حیات یعنی قدرت ایجاد تعامل با محیط پیرامون و تأثیر گذاری بر آن و تأثیر پذیری از آن. و حیات متعالی وقتی است که این تعامل منجر به رشد دو طرف تأثیر گذار و تأثیر پذیر شود. حال قضاوت را به اهل فلسفه می سپارم که پاسخ دهند که  آیا فلسفه اسلامی در دوران حاضر با محیط پیرامون خود تعامل دارد؟ در حل کدام مسئله علمی تلاش کرده است؟ هر علمی اعم از علوم انسانی و علوم تجربی؟ اساسا فیلسوفان این عصر تن به رویارویی جدی با مسائل سنگین علمی می دهند؟                                                                                                                    چند مقاله داریم که به نقد تفسیرهای فلسفی ناشی از علوم بر اساس  مبانی فلسفه اسلامی پرداخته باشد؟  این فلسفه چقدر تأثیر پذیرفته است. روایت فلسفه امروز با روایت ملاصدرا تفاوتی کرده است؟                                         هنوز مقولات عشر با همان شکل و ترتیب و عناوین نقل می شود. هنوز از عبارات صده های قبل استفاده می شود. فلسفه اکنون همان است که ملای شیرازی می فرمود. شاید بعضی از مثال های آن تغییر یافته باشد.                                                    مقایسه کنیم با فلسفه در مغرب زمین. چه تعامل چدی با علوم دارد. چالش ایجاد می کند و چالش می پذیرد. در پی این چالش ها نحله های مختلف به وجود آمده است. و مدام در حال رشد است. تأثیر جدی بر علوم دارد. و اساسا علاوه بر تأیر بر روند پیشرفت علوم نقش انطباق یافته های این علوم را با نحوه زندگی مردم بر عهده گرفته است.                                                                                                                                      در رشد علوم هم وضعیت روشن و واضح است. می گویند اینشتین بعد از مدتی گفته بود که این نسبیت آن قدر پیشرفت کرده است که من دیگر قادر به فهم آن نیستم.                                                                                                                           فکر می کنم تا این جای کار زنده نبودن فلسقه اسلامی را روشن کرده باشیم. و در یاد داشت بعدی به ضرورت احیاء می پردازیم. 
فلسفه فیزیک؛ چالش اساسی فیزیک جدید
ابتدا در باره اصل عدم قطعیت یا اصل عدم یقین و ارتباط آن با عدم شناخت ذاتی واقعیات طبیعی (حد اقل)توسط روش های فیزیکی بحثی داشته باشیم. بیان ساده این اصل این است:"برخلاف ادعای فیزیک کلاسیک، نمی توان کمیات وابسته به هم را برای یک ذره فیزیکی به طور همزمان با دقت صفر اندازه گیری کرد. اندازه گیری دقیق یک کمیت سبب عدم دقت به سمت بی نهایت کمیت وابسته دیگر می شود. مثلا دو کمیت وابسته بهم مکان و تکانه برای موجودی مثل الکترون را درنظر بگیریم اندازه گیری تکانه با دقت بالا سبب می شود که نتوانیم هیچ اطلاعاتی در رابطه با مکان آن بدهیم و بالعکس. همین موضوع را در مورد انرژی و زمان نیز داریم." دانشمندان زیادی در رد یا قبول این فرضیه صحبت کرده اند. از جمله نقادان این فرضیه دانشمند شهیر "اینشتین" است و از متأخرین می توان از "کارل پوپر" نام برد. فرد اخیر در کتاب "منطق اکتشاف علمی" بحث مفصلی را در رد این نظریه دارد و به طرح آزمایشی در این رابطه می پردازد. از جمله تلاش ها برای جلوگیری از خطر ظاهری به وجود آمده از این اصل اختراع نظریه "متغیرهای پنهان" است که تا این لحظه بر اساس اطلاعات من اثباتی برای آن یافت نشده است.               دو نکته از این اصل مستفاد می شود. یک نکته نفی اصل علیت و نکته دیگر عدم شناخت دقیق واقعیات فیزیکی. نکته اول را باید به دو صورت تعبیر کنیم. صورت اول نفی قانون علیت نیوتنی و صورت دوم نفی علیت به صورت تبیین شده توسط فلسفه. به نظر من صورت اول نه تنها مانعی ندارد که می تواند پیشرفت در علم هم محسوب بشود. ولی صورت دوم از اساس غلط است. و با این اصل نمی توان اصل علیت را باطل کرد که حتی تقویت هم می شود.                                                                                                                         و اما نکته دوم به نظرم نکته ای است اساسی که ناقدین محترم این اصل به آن توجه نکرده اند و شاید علت این امر این باشد که به دلایل ایدئولوژیک و شاید سیاسی بیشتر بر نکته اول  به خصوص در صورت دوم  این اصل بافشاری شد. شرح این نکته این است که عالِم برای شناخت طبیعت مجبور به دخالت در آن است و این دخالت سبب می شود که برای شناخت یک واقعیت آن را از حالت قبل از شناخت و یا نفس الامر خود خارج سازد، بنابراین موجود شناخته شده موجود قبل از شناسایی نیست. می گوید برای مشاهده یک الکترون باید از فوتون استفاده کرد، و این فوتون در برخورد با الکترون وضعیت آن را آن قدر به هم می زند که این الکترون دیگر آن الکترون قبل از برخورد نباشد. دقت کنید که در فیزیک کلاسیک هم این مطالب طرح می شد ولی چون اهمیت عملی قابل توجهی نداشت از کنار آن بی توجه می گذشتیم. در اندازه گیری دمای آب می گفتیم وقتی دما سنج را در آب قرار می دهیم دما سنح باید با آب هم دما شود و برای این کار قدری از  انرژی آب را از آن می گیرد یا قدری به آن انرژی می دهد، بسته به آن که در دمای پایین تری باشد یا بالاتر.پس هیچ گاه دمای واقعی آب قابل اندازه گیری نیست. البته با کوچک کردن دماسنج نسبت به محیط مورد اندازه گیری این خطا را کاهش می دهیم ولی همواره وجود دارد. در  قیزیک جدید می گوییم کوچک ترین ابزار مشاهده فوتون است و دخالت آن به حدی است که خطای وارد شده غیر قابل چشم پوشی است.                                                                                                                                                               پس نکته اساسی این است: "ناظر و منظور یا عالِم و معلوم بر یک دیگر اثر می گذارند" و این مانع اساسی شناخت واقع و نفس الامر است. در این باره دانشمندان زیادی سخن گفته اند که به دلیل چلوگیری از اطاله کلام از ذکر آنها خودداری می کنم و لی بخش قابل توجهی را در کتاب در دست تألیف،با ذکر منبع، آورده ام.                                                                                                                                               ذکری از فلسفه رئالیستی با بیان صدرالدین شیرازی عذوبت این مطلب را صد چندان می کند. از دیدگاه این فیلسوفان ادراک به سه دسته حسي، خيالي و عقلي تقسيم مي‌شود. "بدين سان، بنابر نظريه تقشير يا تجريد، مراتب ادراک بر اندازه  مبتني است. با تجريدي ناقص به ادراک حسي و با تجريدي بيشتر به ادراک خيالي و با تجريدي کامل به ادراک عقلي دست مي‌يابيم. بر اساس اين راه حل، در مراحل ادراک نه مُدرِک ارتقا مي‌يابد و نه مُدرَک؛ بر خلاف نگرش صدرايي که در اين مراحل هم  مدرِک و هم مدرک ارتقا مي‌يابند. از منظر حکمت صدرايي آن چيزي که مانع ادراک است مقارنت يک ماهيت يا عوارض نيست، بلکه مانع ادراک نحوه واقعيتي است که ماهيت با آن موجود است. بر اساس نگرش وي، با ادراک حسي صورت خارجي به صورت محسوس و صورت محسوس به صورت خيالي و سپس به ادراک عقلي ارتقا مي‌يابد و اين خود مستلزم اين است که وجود مدرِک نيز همراه با کمال و ارتقاي ادراک و مدرک ارتقا يابد." مطلب اخیر نقل شده از نشریه "معرفت فلسفی" شماره ۱۶ ص ۱۱ است.                                                     پس دقت کنید که فیلسوفان هم با دریافت های فلسفی به این واقعیت رسیده اند که شناخت حقایق در واقع و نفس الامر ممکن نیست. و این عدم توانایی یک امر ذاتی است، نه عارضی و ربطی به محدودیت در ابزار ندارد آنچنان که اینشتین می گفت، بلکه به تأثیر ناظر منظور در یک دیگر مرتبط است.                                                                                                                                                                           فیزیک و فلسفه نه تنها به هم ربط دارند بلکه در صورت رعایت مرزها می توانند برای یکدیگر خوراک تهیه کنند. پشتیبان هم باشند و در بسیاری از موارد یکدیگر را اصلاح نمایند. این مطلب فوق العاده دقیق است، و کمی بی دقتی فرد را به خلط بین این دو علم که از یک دیگر مستقل هستند و ابزارهای خاص خود را هم دارند وا می دارد. بیان این مطلب را در کتابی که در دست تالیف دارم به طور مفصل آورده ام. رمز این مطلب هم در این است که مبنای "ایدئولوژی" "جهان بینی" است و مبنای "جهان بینی" "شناخت" است. مهمترین ابزار "شناخت" "حس" است که اینجانب تعبیر تعمیم یافته "مشاهده" را برای "حس" جعل کرده ام. البته توالی بین این موضوعات توسط برخی از فلاسفه مثل آقای دکتر سروش رد شده است که مورد قبول اینجانب نیست. حال نقش فیزیک در به وجود آوردن "شناخت" مشخص است. یعنی فیزیک یکی از بهترین دریچه ها برای "مشاهده" است. البته در بین علوم به نظرم زیست شناسی هم همین نقش را به صورت مستقل دارد. البته علوم شناختی که شاید توسعه یافته روانشناسی قدیم باشد نیز نقش خاصی در مباحث فلسفی دارد. باز تذکر می دهم که ذکر این ارتباطات با تکیه بر مرزها و وظایف هریک از این علوم باید باشد.               از دید من فیزیک عرفان از مسیر طبیعت است. من بنا ندارم از فیزیک به خدا برسم. چرا که به خدا رسیدن نه با فلسفه امکان پذیر است نه با فیزیک. بلکه با فیزیک جلوه های زیبای حضرت حق را می یابم، لذت می برم و ان شاء الله بر ایمانم افزوده می شود.                                                  در سیر تاریخ فیزیک بد نیست بدانید که ابتدا فیزیک دانان به پنج نیروی "مغناطیسی"، "الکتریکی"، "هسته ای"، "گرانشی" و "ضعیف" معتقد بودند. بر اثر کارهای دانشمند شهیر ماکسول و سایرین مثل فارادی و... دو نیروی الکتریکی و مغناطیس به هم پیوستند و نیروی "الکترو مغناطیس" را آفریدند. که با این حساب تعداد نیروها چهارتا شد. اینشتین بر اساس دیدگاه فلسفی خود به این می اندیشید که همه نیروها را از یک منشاء به دست آورد. ولی تا آخر عمر موفق نشد. تا در قرن گذشته دانشمند مسلمان عبدالسلام و دیگران مثل واینبرگ موفق شدند نیروی ضعیف را هم به نیروی الکترومغناطیس پیوند دهند و جایزه نوبل دریافت نمایند. آنان نام نیروی "الکترو ضعیف" بر آن نهادند و با این حساب تعداد نیرو ها به سه تقلیل یافت. نیروی "الکترو ضعیف"، "هسته ای" و "گرانش".                                                                                                                                                       باید در تحلیل خود بین مفهوم نیرو و انرژی جدایی قائل شویم .. نیرو مفهوم فعلیت یافته انرژی است. و انرژی کل جهان ثابت است. انرژی از شکلی به شکل دیگر در می آید و نیز به ماده تبدیل می شود و ماده هم به طور معکوس به انرژی تبدیل می شود، ولی کل انرژی  جهان ثابت است. که با این بیان ماده را هم مطابق تعریف اینشتین انرژی قلمداد می کنیم.                                                                                                          با این حساب از دید مادی جهان فقط انرژی است. و این انرژی کاملا به هم پیوسته است.دقت کنید این مطلب بسیار اساسی است. شاید فعلا نباید می گفتم ولی نگران بودم که در سردرگمی بمانی. در آینده یکی از مطالب کلیدی که روی آن کار خواهم کرد همین مطلب است.به حول و قوه الهی.                  اما در مورد خداوند، باید از زبان خود او یا ائمه معصومین صحبت کنیم. خداوند از ذرات تشکیل نشده است که هر ذره آن در موجودی از موجودات عالم باشد. خداوند همه جا با همه وجود خود حاضر و ناظر است. و در مورد صفات خود تعبیراتی دارد مثل این که جبروت او همه چیز را پر کرده است یا علم او به همه چیز تعلق دارد. آنچنان به اشیاء نزدیک است که در مورد انسان می فرماید نزدیک تر از رگ گردنتان به شما هستم. یا می فرماید وقتی بند گان من مرا می خوانند من نزدیک هستم و دعوت دعوت کنندگان را اجابت می کنم و....
تا اینجای بحث با ذکر چند مثال محدود(که به دلیل جلوگیری از اطاله کلام از ذکر بیشتر مثال ها خودداری می کنیم) معلوم شد که فیزیک جدید "نمی دانم"های بسیاری یش روی بشر قرار داده است که البته این یک حسن است ولی فیزیک نیوتنی این ها را مطرح نمی کرد که صد البته ناشی از جهل مرکب و مفرط آن بود.                                                                                                                                                 البته لازم است که ماهیت این "نمی دانم"ها را از "نمی دانم" ناشی از اصل عدم قطعیت هایزنبرگ که در اصالت و درستی آن هنوز شک است، جدا کرد. مگر به طریقی این دو را به هم مربوط کرد که البته امری ناشدنی نیست. تشریح چگونگی این ارتباط در برنامه های کاری اینجانب است که به حول و قوه الهی بعدا به آن خواهیم پرداخت.                                                                                                                                  سری به نسبیت اینشتین می زنیم. اینشتین با تعمیم نسبیت نیوتنی که صرفا به نسبیت مکان و سرعت می پرداخت، مسئله نسبیت زمان را مطرح کرد. با طرح این نسبیت جهان بینی بشر در همه ابعاد دگرگون شد. در این نظریه، دیگر زمان یک امر ثابت نیست که حوادث با آن سنجیده شود. بلکه زمان زاییده حرکت است و نوع حرکت چگونگی زمان را مشخص می کند. دیگر یک زمان مرجع نداریم. البته اگر چارچوب مرجع اینرسی را بیابیم می توانیم زمان آن را زمان مرجع اختیار کنیم ولی نیک می دانیم که چنین چارچوبی وجود ندارد.(البته در جهان مادی، شرح این ماجرا را به آینده موکول می کنیم)                                                                                                                                                                        پس با این تعبیر هر ناظر که در دستگاه مختصات خاص خود قرار دارد زمان خاص خود را دارد و حوادث را از دید خود بیان می کند، که به طور قطع با تعبیر ناظر مستقر در چارچوب مرجع دیگر که شرایط دیگری دارد، متفاوت است.                                                                                 باید دقت کرد که این،  بسیار اساسی است. به گونه ای که حتی در فیزیولوزی موجودات هم اثر می کند. حال این سوال مطرح می شود که از دو روایت که دو ناظر متفاوت از یک حادثه واحد بیان می کنند، کدام درست است؟                                                                                                  نکته جالب تر آن که فلسفه متعالیه که توسط فیلسوف شهیر عالم اسلام حضرت صدرالدین شیرازی بنیان گذاری شد،به طور مستقل و سه قرن قبل از اینشتین یعنی هم زمان با نیوتن این مطلب را به طریق فلسفی استنباط و طرح می کند. فعلا قصدم از بیان این مطلب این نیست که بگویم نظریه اینشتین بر مبنای نظریه ملاصدراست، بلکه می خواهم از این تقارن جهت محکم تر بودن بینش نسبیتی استفاده کنم. او هم می گوید هر حرکتی زمان خاص خود را دارد. پس باید دقت کرد که در این جا هم با یک نمی دانم ذاتی سرو کار داریم.                                                                       در فیزیک کوانتومی سؤال های متعددی است که پاسخ قیزیک دان "نمی دانم" است. به عنوان مثال می پرسیم وصعیت الکترون موجود در اتم در گذر از یک تراز به تراز دیگر چگونه است؟ می گوید: "نمی دانم. آنچه معلوم است، این واقعه اتفاق می افتد. البته نحله های عمل گرا و پوزیتیویست می گویند مهم نیست که الکترون در جریان این گذر چه وضعی دارد، برای ما نتیجه عملی آن مهم است." البته واضح است که این پاسخ ها جان تشنه انسان را که به دنبال دانایی است سیراب نمی کند و علاوه بر این همین پرسش ها تضمین کننده پیشرفت های علمی است. البته نکته اخیر یکی از چالش های اساسی با این دو نحله از فیلسوفان علم است. یعنی ما معتقدیم که این گونه اعتقاد ما را به سکون در علم می کشاند که آنها دیگران را متهم به آن می کنند. چرا که علم با سؤال های پی در پی رشد می کند و هرچه که مانع از تحقیق بیشتر شود محکوم به شکست است.+ 
فلسفه فیزیک، چالش اساسی فیزیک جدید                                                                                                   فیزیک جدید ،فیزیک قرن بیستم، بر اساس یافته های خود چالش هایی را در حوزه معرفت بشری، مفاهیم تجربی،فلسفی و حتی عرفانی به وجود آورده است. هرچند که برخی از آنها توسط پاره ای از نحله ها برای اثبات حقانیت مکتب فکری خود به غلط مورد استفاده فرارگرفته است که به بیان آنها خواهیم پرداخت                                                                                                                                                                 اگر از فیلسوفان علم یا فیلسوفان فیزیک سؤال شود که مهمترین چالش به وجود آمده توسط فیزیک جدید چیست. با پاسخ های متفاوتی روبرو می شویم. برخی مهمترین چالش را "نقض اصل علیت" می دانند و پاره ای "تغییر در مفهوم "نظریه اندازه گیری" را عمده ترین آن ذکر خواهند کرد و .....اما به نظر این حقیر چالش عمده به وجود آمده مربوط به "ارزش معلومات تجربی" می شود، یعنی اینکه یافته های علوم  تجربی تا چه میزان بازنمود واقعیت هستی یا هستی واقعی هست؟                                                                                                     اینشتین بر اساس یافته های پلانگ برای نور ماهیتی دوگانه قائل است. از طرفی نور را ذره می پندارد و نام فوتون بر آن می نهد و از طرفی موج. این دو خاصیت با هم قابل جمع نیستند یعنی در برخی آزمایش ها خاصیت موجی نور را مشاهده می کنیم و درپاره ای دیگر خاصیت ذره ای. بسته به نوع ترتیبات آزمایش نور یکی از خواص خود را بروز می دهد. البته این پدیده مربوط به کل طیف الکترو مغناطیس است                            .دوبروی هم به تأسی از اینشتین برای ذرات مادی همین خاصیت را طرح می کند. یعنی ذرات مادی هم دارای خاصیت دوگانه است. این نظریه را آزمایش های متعددی به زیب تأیید درآورده است.
حال سؤال اینجاست که فوتون یا ذره ای مادی مثل الکترون در واقع و نفس الامر چیست؟ موج است یا ذره و یا حالتی دیگر از وجود؟ یعنی ماهیت الکترون یا فوتون قبل از آنکه به مشاهده در آیند چیست؟ در پاسخ فیزیک و فلسفه سکوت می کنند. چرا؟ حدود صد سال از تکامل این دو نظریه می گذرد و نه تنها به این سؤال پاسخ نداده اند بلکه هیچ پیشنهاد تجربی برای دست یازیدن به آن هم ارائه نشده است.                                  همین وضعیت را در مورد نظریات مربوط  به آرایش ذرات در هسته های اتم ها نیز داریم. کدام مدل هسته ای جامع نظریه ها است و تمام آزمایش ها را توجیه می کند؟
 


پیوندها

لینک های مفید وب


Designed By: shabakeye IT

طراحی و پیاده سازی توسط طرای سایت پردازش پیشرو

کلیه ی حقوق این سایت متعلق به انجمن معلمان فیزیک فارس می باشد،هر گونه کپی برداری از مطالب این سایت با ذکر منبع امکان پذیر می باشد

سال 99 سال رشد اقتصادی در ایران اسلامی